We zijn ziek, maar we hebben het druk. We schamen ons voor ons erectieprobleem. En willen de meewarige blik van de huisarts ontlopen. We willen makkelijk afvallen en zitten niet te wachten op een preek van de dokter. Dus bestellen we pillen op internet: een kalmeringsmiddel, erectiepillen, een slaaphormoon, een afslankmedicijn.
Dat is tamelijk eenvoudig. De sites zijn Nederlandstalig en op de startpagina lacht een vriendelijke dokter in witte jas ons tegemoet. De medicijnen zitten met één muisklik in het winkelwagentje. En op de ja/nee-vragenlijst, staan de antwoorden gemakshalve al voorgedrukt.
Na een week wordt het eerste pakje thuis afgeleverd. Wel een beetje vreemd, dat platgeslagen doosje angstremmers met Duits opschrift in een dichtgevouwen A4’tje. De handgeschreven envelop vol kleurrijke postzegels is afkomstig uit het Poolse Katowice. Het recept komt kennelijk van een Duitse dokter.
Maar in de wereld van het internet is de patiënt consument, dus zelf verantwoordelijk. De patiënt kiest het medicijn, het online consult bij de arts volgt pas daarna. Garantie op de bestelde pillen is er niet. En de e-maildokter moet het doen met de informatie die de patiënt anoniem opgeeft over zijn aandoeningen, medicijngebruik of allergieën.
Toch verwachten patiënten waarschijnlijk óók dat de overheid wel toezicht houdt op de internetfarmacie. Onderzoek van de Volkskrant toont echter aan dat ze daar niet te veel op moeten vertrouwen. Sinds kort trekken Nederlandse sites met geheime dokters en anonieme apotheken virtueel de grens over, waar niemand hen kan controleren. Dat leidt tot medisch ontoelaatbare situaties.
Dat met calculerend gedrag schadelijke medicijnen te verkrijgen zijn, is eerder aangetoond. Ook de Volkskrant kreeg bestellingen binnen die het ergste doen vrezen over de kwaliteit van het medisch consult. Zo kregen we als vrouw via viagrasite.nl moeiteloos de erectiepil viagra. En hoewel we aanstipten borstvoeding te geven, een contra-indicatie volgens de bijsluiter, ontvingen we via handy-med.nl zonder enige vraag een afslankmedicijn.
Via dokteronline.com bestelden we zonder problemen lorazepam, een verslavend kalmeringsmiddel. Het is een weg die veel meer medicijnverslaafde Nederlanders gaan, denkt Eric van Rijswijk, huisartsonderzoeker aan de Nijmeegse Radboud Universiteit. Ongeveer 700 duizend Nederlanders zijn verslaafd aan slaap- en kalmeringsmiddelen. Patiënten gaan, nu huisartsen strenger worden bij het langdurig voorschrijven ervan, op zoek naar andere kanalen, constateert Van Rijswijk.
Internetmedicijnen kunnen gebruikers fataal worden. In december vorig jaar stierf een 57-jarige Canadese na het innemen van pillen die ze online had gekocht. Ze dacht rustgevende medicatie te hebben besteld, maar kreeg capsules waarin giftige chemicaliën werden aangetroffen. De Verenigde Naties waarschuwden, na de dood van een Braziliaans fotomodel dat eetlustremmers slikte, voor de stijgende internetverkoop van vermageringsmedicijnen.
In Nederland gaf de zelfmoord van een jonge vrouw begin 2005 de aanzet tot strengere wetgeving. De vrouw had via dokteronline.com een overdosis van de zware pijnstiller depronal verkregen. Eerder kreeg de Inspectie voor de Gezondheidszorg al melding van een zelfdoding met internetpillen, waarbij een derde de dodelijke medicijnen had besteld. De Tweede Kamer besloot in de nieuwe geneesmiddelenwet online receptuur aan banden te leggen.
Die wet treedt begin volgende maand in werking. Artikel 67 vermeldt dat artsen via het internet geen geneesmiddelen meer mogen voorschrijven aan patiënten die zij nog nooit persoonlijk hebben ontmoet; die zij niet kennen of van wie zij de medicatiegeschiedenis niet hebben. Maar de gedachte dat medicijnensites daarmee een halt wordt toegeroepen, blijkt al achterhaald.
Van de zeven sites die Nederland telt, overweegt er niet een om te stoppen. De artsen Marcel van Scheepen van pilonline.nl, Robert Mol van emaildokter.nl en van efarma.nl en Peter Leusink van erectie.info willen met de Inspectie overleggen hoe zij toch met hun werk door kunnen gaan. Ontlopen ze de nieuwe wet als ze herhaalmedicatie aanbieden aan patiënten die zich al hebben gemeld en die zij dus ‘kennen’? En wat als ze patiënten kort bellen of hen achter een webcam zetten?
Van Scheepen van pilonline.nl, tienduizend klanten: ‘Toen ik begon, heb ik in een contract met de Inspectie vastgelegd dat ik de aanvragen streng zou controleren en dan mijn gang mocht gaan. Kan dat zomaar van tafel worden geveegd? Dat wil ik dan juridisch laten toetsen.’
Het in Hoogezand gevestigde handy-med.nl is vorige maand gestopt met het afgeven van online recepten. Volgens apotheker Goeman Kranenborg, eigenaar van de site, wilde internetarts Niek van Duijn ermee stoppen nadat de Inspectie ter controle een aantal recepten had opgevraagd.
Daar is goede reden voor. Ook de Volkskrant heeft bij de Inspectie melding gemaakt van onverantwoorde zorg door deze arts. Hij verstrekte het afslankmiddel Xenical terwijl op de vragenlijst een forse contra-indicatie werd ingevuld. Bovendien vroeg hij wel naar het gewicht (75 kilo), maar niet naar de lengte, waardoor hij overgewicht niet kon vaststellen. De Inspectie laat desgevraagd weten dat met de vragenlijst op de site geen goede diagnose kan worden gesteld. Aan de telefoon erkent Van Duijn dat hij het medicijn niet had mogen verstrekken: ‘Ik had erop moeten letten, maar dat is helaas niet gebeurd.’ Later meldt hij in een e-mail: ‘Aangezien u duidelijk heeft aangegeven dat u dit met voorbedachte rade hebt gedaan, lijkt het me niet zinvol hier verder op in te gaan.’
En intussen overweegt apotheker Kranenborg uit te wijken naar het buitenland. De arts Van Duijn heeft óók een Britse registratie en die optie wil de apotheker ‘zeker onderzoeken’. Nu al werkt de arts voor drie Duitse sites, waar patiënten een recept voor erectiepillen of afslankmiddelen kunnen krijgen, die vervolgens door een van de apotheken van Kranenborg worden geleverd.
Ook Van Scheepen van pilonline zal voor zijn site in het uiterste geval de buitnlandroute kiezen, zegt hij. ‘Liever niet, want ik wil een net bedrijf dat gewoon hier staat. Maar je wordt er creatief van. Ik vind zó een collega in China.’
Dokteronline.com en de acht Nederlandse erectiepillensites van de firma Netpharm halen hun consulten en pillen nu al in het buitenland. Uit noodzaak, omdat in Nederland geen arts of apotheker meer te vinden was. De arts van dokteronline werd in de depronalzaak in december door de tuchtrechter veroordeeld. Daarna bleek het lastig nog een Nederlandse internetarts te vinden. Drie maanden geleden werd bovendien De Amert apotheek in Veghel gesloten, hofleverancier van dokteronline en Netpharm. De apotheker, de groothandelaar en zes artsen werden door de strafrechter veroordeeld tot hoge boetes, omdat ze via die apotheek op grote schaal internationaal medicijnen verstuurden, terwijl ze daar geen vergunning voor zouden hebben.
De meeste Nederlandse artsen zijn dus met succes het internet afgejaagd. Maar de buitenlandroute maakt het traject voor de patiënt niet transparanter. Integendeel. ‘Dokteronline.com werkt samen met onafhankelijke artsenorganisaties en met apotheken over de gehele wereld, die hiervoor alle benodigde registraties, diploma’s en vergunningen hebben’, meldt de website trots. Toch blijkt het onmogelijk te achterhalen waar ons Poolse pakje vandaan komt, wie het recept heeft uitgeschreven en welke apotheker demedicijnen in een envelop heeft gestopt.
Zelfs de vraag van wie de website Dokteronline.com is, blijkt moeilijk te beantwoorden. Tot januari 2006 ging het volgens de Kamer van Koophandel om de 32-jarige zakenman Maarten Jan Reijnders en zijn IT-specialist. Zij verkochten hun bedrijf aan Webpartner Holding op de Antillen. Directeur daarvan is een trustmaatschappij op Curaçao, CTM Corporation. Wie daar de baas is, blijft onduidelijk.
Vragen van de krant aan de trustmaatschappij worden beantwoord door een advocatenkantoor en beginnen met de verzekering dat ‘CTM geen enkel belang heeft in Webpartner Holding en andersom.’ Het trustkantoor is slechts directeur en verder niets.
Basisarts Chris Verhorst, die tot eind 2005 een deel van de aandelen in handen had, vermoedt dat Reijnders nog steeds de drijvende kracht achter het bedrijf is. ‘Ik denk dat hij nog steeds de eigenaar is, samen met zijn technische man, want die heeft het hele systeem gebouwd en is de enige die het kan onderhouden en verbeteren. Maarten wilde met de website in het buitenland doorgaan; ik niet.’
Internetondernemer Coen van den Heuvel vertelt dat Reijnders hem begin dit jaar, toen het bedrijf formeel al in Antilliaanse handen was, namens Dokteronline heeft bezocht. ‘Hij vroeg of wij de nieuwe verzendapotheek wilden worden voor de website. Dat wilden we niet. Met de manier waarop daar recepten worden verstrekt ben ik het niet eens. Ze werken met buitenlandse artsen; vallen niet onder de Nederlandse wet of het tuchtrecht en dus is er geen controle op hun medisch handelen. ’
Reijnders wil aanvankelijk niet met de krant praten. ‘Sinds de verkoop heb ik niets meer met Dokteronline te maken.’ Later erkent hij dat hij via zijn bedrijfje Matchvertise in Klaaswaal wél de klantenwerving voor de website beheert. En het klopt ook dat Dokteronline doorlinkt naar websites voor stimulerende massageolie voor vrouwen, afslankmiddelen en sexpretpillen die Reijnders verkoopt via zijn eigen Matchvertise. Hij wil niet vertellen aan wie hij het bedrijf heeft verkocht.
Formeel heeft Dokteronline niets te maken met artsen of apothekers, mailt Carine Jänsch van advocatenbureau Van Eps, Kunneman en Van Doorne op Curaçao. ‘De website is als een makelaar in huizen. Ze brengt patiënt, arts en apotheek samen. In feite is het niks anders dan een softwareplatform.’
De artsen en apothekers zijn volgens haar zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van de recepten en medicijnen. Maar het blijkt onmogelijk hen daarop aan te spreken. Zo wordt onze verslavende angstremmer lorazepam voorgeschreven door ‘dr med. Georg Fischer’. Zijn handtekening is ingescand op het recept.
De klantenservice van dokteronline zegt dat het om ‘een arts in Duitsland’ gaat. Maar in Duitsland bestaan vele tientallen artsen met die naamen de klantenservice wil niet vertellen wie het is. ‘Het is niet de bedoeling dat patiënten met artsen en apotheken gaan bellen.’
Aan de eigenaar van de website vragen we waarom dokter Fischer het middel zonder nadere vragen heeft verstrekt, terwijl dat zelfs volgens de eigen regels van de website niet zou mogen. Kennelijk is daar een foutje gemaakt, concludeert advocate Jänsch, maar daar gaat de website dus niet over. ‘Deze vraag zou de betreffende arts moeten beantwoorden.’
Dan de apotheker. De afzender van het handgeschreven pakje uit Polen is een anonieme postbus in een postkantoor in Katowice. Namen van postbushouders worden niet verstrekt, zegt de woordvoerder van de Poolse posterijen. Na lang doorzeuren komt de klantenservice van Dokteronline met de naam van Andrzej Galinski, apotheker te Katowice. Hij houdt zich van de domme of weet werkelijk van niks. ‘Ik heb nog nooit geneesmiddelen naar het buitenland gestuurd en ben verbaasd dat iemand mijn naam in deze zaak gebruikt’, zegt hij. De naam Georg Fischer is hem onbekend, net als die van de Nederlandse onlineapotheken.
De tweede bestelling bij Dokteronline wordt ons opgestuurd door de Haagse apotheek Jager Bruining, aldus het etiket. We gaan langs bij de balie in Den Haag om apotheker Hwie Liong Liemte vragen wie onze arts is – we hebben immers voor zijn werk betaald. Maar Liem blijft heftig nee-schuddend in zijn kantoortje en laat via een assistente weten dat hij de krant niet te woord kan staan. Per e-mail antwoordt hij later dat de arts ‘absoluut niet geheim’ is, maar dat hij de naam ‘vanwege zijn geheimhoudingsplicht’ niet kan vertellen. Dat moeten we maar navragen bij de klantenservice. Maar helaas: die blijft weigeren.
De zoektocht naar de herkomst van de bestelde viagra verloopt even chaotisch. Via viagrasite.nl van Netpharm bestelt de verslaggeefster het erectiemiddel en vult keurig in dat ze vrouw is. Dat vindt Netpharm géén raar antwoord, want na enige tijd komt er een pakje met Poolse viagra. Dat is verrassend genoeg afkomstig van dezelfde anonieme postbus als de bestelling van Dokteronline. Volgens Netpharm is dit louter een zaak van de Duitse apotheker Jens Boving uit Ellwangen, naar wie de website na het wegvallen van de apotheek in Veghel in alle snelheid zou zijn uitgeweken. ‘Hij moet het middel leveren, maar heeft kennelijk op eigen houtje een Poolse collega ingeschakeld’, zegt Bart Haarselhorst van Netpharm.
Netpharmheeft Boving om die reden aan de kant gezet, beweert de website. Maar apotheker Boving maakt de verwarring compleet. Hij ként Netpharm helemaal niet, zegt hij, en is tijdelijk ingeschakeld door dr. Helmut Benkert, een gepensioneerde gynaecoloog die als internetarts al langer voor de Netpharm-sites optreedt. ‘Dat kwam allemaal een beetje vreemd over’, zegt hij. Daarom is hij er alweer mee gestopt. Kwamen de medicijnen uit Polen? ‘Dat verhaal klopt niet. Ik ben nog nooit in Polen geweest.’
Dr. Helmut Benkert, ten slotte, blijkt niet te spreken. Hij verblijft vermoedelijk in Frankrijk of Spanje, zegt de apotheker. ‘Hij heeft niet meer nodig dan een laptop en een internetaansluiting en dan kan hij overal werken.’
De afschrijvingen op onze creditcards maken de onduidelijkheid compleet. De viagra wordt afgeboekt op de Amert Holding in Luxemburg, de lorazepam op J.L. Massol op Cyprus. Dat laatste is een creditcard inningsbedrijf, verduidelijkt advocate Jänsch van CTM Corporation.
Maar ergens in de globale wereld van internet wordt dat geld dus kennelijk gedeeld met Maarten Jan Reijnders in Klaaswaal, Webpartner Holding en CTM op Curaçao, dr. med. Georg Fischer op een onbekende plaats in Duitsland, Andrzej Galinski in Katowice, Jens Boving in Ellwangen, dokter Benkert in Frankrijk of Spanje en apotheker Liem van Jager Bruining in Den Haag. En niemand van hen voelt zich verantwoordelijk voor de eventueel fout afgeleverde, verkeerd voorgeschreven of te duur verkochte medicamenten.
Mag dat allemaal zomaar? Natuurlijk niet, zegt de Inspectie voor de Gezondheidszorg na bestudering van onze bestellingen. Lorazepam valt onder de opiumwet en mag niet zonder ontheffing van Polen naar Nederland worden gestuurd. Zowel de verslaggever (die het bestelde) als de leverancier zijn in overtreding. Poolse viagra mag ook niet zomaar worden geleverd; daar moet op zijn minst een Nederlandse bijsluiter bij.
Het handelen van de arts Niek van Duijn, die gedachtenloos Xenical voorschreef, is tuchtrechtelijk verwijtbaar. Alleen tegen buitenlandse artsen, apothekers en in het buitenland gevestigde sites staat de Inspectie machteloos, erkent hoofdinspecteur Nico Oudendijk. In dat geval helpt alleen samenwerkingmet buitenlandse inspecties, maar omdat de wetgeving in de Europese landen niet op elkaar is afgestemd biedt dat tot dusver weinig soelaas.
De online zelfdoding in 2005 was voor de Inspectie wel aanleiding om de touwtjes strakker aan te spannen. De ene na de andere internetarts werd gesommeerd te stoppen op straffe van een tuchtzaak. Huisarts Peter Aalstein werkte tussen 2004 en 2006 voor goedkopemedicijnen.nl, tot hij op het matje werd geroepen door de Inspectie voor, wat hij een ‘uiterst intimiderend’ gesprek noemt. ‘Waar ben je in Godsnaam mee bezig, vroegen ze.’ Hij stopte onmiddellijk en werd opgevolgd door Niek van Duijn.
Basisarts Verhorst, die bij Dokteronline depronal voorschreef aan een vrouw die daarmee zelfmoord pleegde, werd door de Inspectie tuchtrechtelijk vervolgd en mag zijn beroep een jaar niet uitoefenen. Daarnaast werden zeker zeven artsen de afgelopen tijd strafrechtelijk vervolgd.
‘In ons vakgebied is het ongelooflijk diffuus wat wel en niet mag’, verklaart Haarselhorst van Netpharm de veroordelingen. ‘Het is vaak trial and error, je moet het grotendeels zelf uitzoeken.’ Ook hij werd tweemaal door de rechter veroordeeld, wat hem aan het denken heeft gezet. ‘Ik was klaar met schoffelen en dacht: dit werkt zo niet. Voortaan gaan we apotheek en arts controleren.’
Met de Volkskrant-bestelling ging het met zijn Poolse viagra en Duitse laptop-arts wéér fout, geeft hij toe. Dat zal niet meer gebeuren: de site is inmiddels zó aangepast dat er een lampje gaat branden wanneer vrouwen viagra bestellen.
‘Met het afleveren van medicijnen via internet is niets mis als het op de juiste manier gebeurt’, onderstreept hoofdinspecteur Oudendijk. ‘Maar er is een categorie werkzaamdieophet randje van de criminaliteit zit.’
Voor een deel komt dit door de ouderwetse werkwijze van veel artsen, erkent hij. Briefjes met recepten die voor vijven moeten worden opgehaald, zijn niet meer van deze tijd: ‘Het prikbord moet blackboard worden, ja. Er zijn veilige manieren te bedenken om recepten per e-mail voor te schrijven, zoals met de digitale identiteit waarmee iedereen nu zijn belastingaangifte doet.’
Het nieuwe wetsartikel waarin strenge eisen worden gesteld aan online consulten, zal de wanpraktijken niet veranderen, menen betrokkenen. Anne Marie de Koning, advocaat medisch strafrecht, noemt het artikel zelfs overbodig. ‘Artsen die over de schreef gaan, kun je altijd tuchtrechtelijk aanpakken. Er zijn ook geen bepalingen voor handhaving of strafmaat aan gekoppeld. En met de huidige formulering kan de arts er altijd onderuit. Er staat dat de arts zijn patiëntmoet kennen. Nou, dan bel je toch iedereen op om kennis te maken? Klaar ben je.’
De Nederlandse Vereniging voor E-Health denkt dat de nieuwe wet tot ‘een grote rotzooi’ zal leiden. Voorzitter prof. dr. Georg Henneman: ‘Patiënten gaan bestellen op onbetrouwbare buitenlandse sites, waar helemaal niemand meer vragen stelt.’OokHaarselhorst van Netpharm waarschuwt voor een averechts effect.
‘Als de wet is bedoeld om bedrijven als het onze tegen te gaan, is dat een stomme zet van de politiek. Wij zitten gewoon in Hilversum en zijn bekend. Patiënten komen straks uit bij vage Amerikaanse sites, en zelfs als ze daar zeggen dat ze 110 jaar zijn en hartklachten hebben, krijgen ze hun spullen. Misschien wel rommel uit India met speed erin.’