Belabberde boekencontroles, omkoopschandalen en belastingfraude: het is zomaar een greep uit een reeks van affaires. KPMG spant de kroon, met een onthutsende schandalenreeks, die bijna iedere week langer wordt. De schade voor de beroepsgroep is groot: „Het publiek gelooft niet meer dat de accountant boven alle twijfel is verheven.”
Het is donderdagmiddag 17 april, een paar minuten voor twee uur, als KPMG-topman Jurgen van Breukelen in zijn bestuurskamer het klamme zweet in zijn handen heeft staan.
Een dag eerder was hij nog het middelpunt van onthullingen in De Telegraaf over een vastgoedaffaire in het rustieke Blaricum. De onkreukbaar geachte bestuursvoorzitter bleek samen met een aantal van zijn bevriende, vermogende partners van KPMG superluxe appartementen te willen bouwen in het oude gemeentehuis van het villadorp, met de bedoeling deze vervolgens weer met veel winst door te verkopen.
Halverwege ontstond echter ruzie met de gemeente over de monumentale status van het pand. De KPMG’ers weigerden daarop het tweede deel van de koopsom van ruim 9 miljoen euro over te maken. Een hevige juridische strijd volgde, waarbij de gemeente zelfs beslag legde op het privévermogen van de betrokken KPMG-partners. Pas na vijf jaar van procederen werd de kwestie in stilte geschikt. Binnen het concern spraken collega’s schande over het cowboygedrag van deze vorstelijk betaalde topmanagers, die hun privébelangen boven de kwetsbare reputatie van het bedrijf hadden gesteld.
Gifbeker
Pijnlijk, dat zeker. Maar de gifbeker voor Van Breukelen is dan nog lang niet leeg. KPMG, dat zelfbenoemde baken van betrouwbaarheid en integriteit, blijkt namelijk betrokken bij een strafrechtelijk onderzoek naar belastingfraude bij de bouw van het eigen pompeuze hoofdkantoor in Amstelveen. Jaap van Everdingen, een illustere voorganger van Van Breukelen en trekker van het project, wordt door justitie als verdachte aangemerkt. KPMG is daarmee in het hart geraakt.
Die donderdagmiddag wacht een handvol journalisten aan een grote conferentietafel in een van de vleugels van het bewuste hoofdkantoor op de topman. Van Breukelen is zichtbaar gespannen. Aan hem de taak om het nieuwe schandaal naar buiten te brengen in een poging de schade zo beperkt mogelijk te houden. En dat in de week dat hij zelf in opspraak raakte.
Als om 14.00 uur de persconferentie begint, kiest Van Breukelen ervoor om zich nederig op te stellen. Daar is ook alle reden toe. De bestuursvoorzitter is genoodzaakt te melden dat zijn bedrijf en KPMG-partner Jaap van Everdingen, worden verdacht van belastingfraude en valsheid in geschrifte bij de bouw van het nieuwe hoofdkantoor. Volgens het Openbaar Ministerie werden in 2010 kosten opgevoerd die niet bestonden en valse facturen ingediend, om zo de winst en daarmee de belastingafdracht omlaag te brengen.
„Dit stemt niet blij. We gaan door een diep dal”, omschrijft Van Breukelen de situatie. De topman profiteerde enkele jaren eerder als partner nog van de miljoenenwinst die werd gemaakt na de verkoop van het zelfgebouwde hoofdkantoor aan een Duitse belegger, om het vervolgens te gaan huren. Volgens het jaarverslag van 2009 konden Van Breukelen en zijn collega-partners hierdoor de winst van 15,8 miljoen euro onderling verdelen.
„Ik acht het zeer aannemelijk dat KPMG winst heeft weggemoffeld om zo weinig mogelijk belasting te hoeven betalen. Dat komt bij dit soort projecten wel vaker voor”, aldus een door de wol geverfde projectontwikkelaar met dertig jaar ervaring in het commerciële vastgoed, die anoniem wil blijven.
Volgens hem zou het accountantsconcern de verkoopwinst eenvoudig hebben kunnen verkleinen door aan de eigen projectontwikkelaar valse facturen te sturen. In het summiere persbericht over de KPMG-kantoorfraude stelt het Openbaar Ministerie dat er inderdaad sprake is geweest van het „opmaken van vermoedelijk valse facturen”. KPMG had daar in ieder geval alle gelegenheid voor, aangezien het concern niet alleen opdrachtgever, maar ook de toekomstige huurder én projectontwikkelaar van het kantoorgebouw was. „Met al die verschillende petten op, ritselt het natuurlijk wel zo gemakkelijk”, zegt de vastgoedman met een knipoog.
De geschetste constructie met valse facturen om de winst op het miljoenenproject af te romen en weg te sluizen, vertoont volgens marktkenners pijnlijk veel overeenkomsten met het gesjoemel in de beruchte vastgoedfraude rond Bouwfonds en het Philips Pensioenfonds, waarbij betrokken projectontwikkelaars afgelopen jaren tot lange celstraffen werden veroordeeld. „Als de verdenking van justitie klopt en het komt tot een veroordeling, dan wordt een gevangenisstraf voor voormalig KPMG-topman Jaap van Everdingen onvermijdelijk”, is het harde commentaar van Ruud de Wit, voormalig hoofdredacteur van vakblad Vastgoedmarkt.
Mokerslagen
Intern groeit ondertussen de kritiek op topman Van Breukelen. Zijn optreden „in het zoveelste schandaal” wordt als „afstandelijk” ervaren. De voorzitter zou te weinig oog hebben „voor de publicitaire mokerslagen” die KPMG voor zijn kiezen heeft gekregen. „Pas nu dringt het besef goed door van wat de achtergrond is van dit nieuwe schandaal. De fout ligt namelijk niet bij een ander, maar bij onszelf”, zegt een anonieme KPMG-medewerker. Van Breukelen had alleen al voor zijn klanten „diep door het stof moeten gaan”, zo klinkt het op de burelen van de accountantsreus.
Ook Jan Driessen, als voormalig directeur communicatie van Aegon specialist op het gebied van reputatiemanagement, noemt de manier waarop KPMG omgaat met schandalen verbazingwekkend amateuristisch. „Er heerst een ijzige stilte, terwijl het in dergelijke crisissituaties van het grootste belang is dat je laat zien dat de misstanden voortvarend worden aanpakt. Dat de verantwoordelijken, ook op het allerhoogste niveau, aan de kant worden gezet. Overal worden fouten gemaakt, dat zal iedereen begrijpen, maar het is pas écht schadelijk als je na het ontdekken van die fouten stil blijft zitten. Er staat nogal wat op het spel: tenslotte is KPMG een bedrijf dat begrippen als vertrouwen en controle als kernwaarden heeft.”
Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Sinds de jaren tachtig zijn de accountants op de golven van „internationale geldstromen” weggedreven van hun wettelijke beschermde taak als toezichthouder, zegt hoogleraar forensische accountancy Marcel Pheijffer. „In die tijd ontstondenThe Big Four (KPMG, Deloitte, PwC en EY, red.) en hun partnerstructuur en bonuscultuur. Binnen de maatschappen spreekt men van makers en takers . Demakers zijn de adviseurs die zich voor veel geld laten inhuren door het internationale bedrijfsleven. De takerszijn de accountants die voor hun controlewerk veel minder geld krijgen.”
Privébelangen
De boekhouders leggen het steeds meer af tegen de makers , ofwel de mannen van het grote geld. Het is dan ook geen toeval dat KPMG niet meer geleid wordt door een rekenmeester: topman Van Breukelen is van huis uit adviseur bij fusies en overnames, een consultant dus. En ook Deloitte koos voor een adviseur, zij het met een ongelukkige afloop. Piet Heijn Meeter moest in 2012 al na vier maanden de voorzittershamer van Deloitte neerleggen. Meeter verzuimde bij zijn aantreden te melden dat hij privébelangen had in bedrijven die Deloitte controleerde.
Waar de accountants vroeger als ’strenge dominees’ op afstand stonden, zijn ze inmiddels volop toegetreden tot het ’old boys network’ van zichzelf onaantastbaar wanende bestuurders en toezichthouders. Neem Ben van der Veer (1951). Hij was bestuurder en later zelfs topman van KPMG in de periode dat enkele partners van de accountantsreus de vermeende omkooppraktijken van Ballast Nedam in Saudi-Arabië probeerden te verhullen.
Van der Veer legde in 2008 de voorzittershamer neer en grossiert inmiddels in toezichthoudende functies en commissariaten, zoals bij Aegon, FrieslandCampina, TomTom, Siemens Nederland en Reed Elsevier. Op 22 mei aanstaande wordt de registeraccountant voorgedragen voor een commissariaat bij Imtech, de bouwreus die vorig jaar midscheeps door fraude is geraakt.
Pikant: Van der Veers KPMG is huisaccountant van Imtech en door beleggersclub VEB medeaansprakelijk gesteld voor de miljardenschade die aandeelhouders hebben geleden door de fraude in Polen en Duitsland. Pheijffer: „Mijn gezond verstand zou zeggen dat dit geen gelukkige benoeming is. Maar in een wereld die aan elkaar hangt van ons-kent-ons telt gezond verstand blijkbaar niet.” De voordracht is bij de VEB in het verkeerde keelgat geschoten: „Een tegenstem is alvast binnen.”
Beurswaakhond AFM heeft de accountantsreuzen inmiddels ook in het vizier. Drie leden van The Big Four kregen zware boetes om de oren vanwege „tekortkomingen” in het toezicht op de eigen werkzaamheden. In november 2011 kreeg EY een boete van bijna €220.000, en in oktober nog eens ruim €54.000. Deloitte was in mei 2012 voor ruim €54.000 de klos. Ook hier spant KPMG echter de kroon met een boete van €880.000 in juni 2013. „Het gaat hier om heel basale procedures die niet lijken te zijn uitgevoerd, zoals het laten dubbelchecken van een goedgekeurde jaarrekening door een collega. Als dat soort essentiële procedures niet wordt vastgelegd of niet klopt, dan ondermijnt dat het vertrouwen van beleggers”, aldus een AFM-woordvoerder.
Dat belangrijke klanten van KPMG onder druk van aandeelhouders afhaken is een reeel risico. Sinds enkele jaren moeten accountants na acht jaar dienst wisselen van opdrachtgevers. Een maatregel die is bedoeld om de onafhankelijkheid van de rekenmeesters beter te schragen, zegt hoogleraar Pheijffer. Beleggers in Philips grepen de afgelopen aandeelhoudersvergadering aan om de positie van KPMG ter discussie te stellen: „Dit kantoor kan zijn eigen boekhouding niet eens voeren. Hoe kunnen we het dan die van Philips in handen geven?” KPMG-accountant Erik Weusten deed een beroep op het vertrouwen van de beleggers. En bood zijn verontschuldigingen aan. KPMG mag door, maar de aandeelhouders van bijvoorbeeld Shell, Unilever en ING moeten zich nog uitspreken.
Priesters
Accountants die verdacht worden van fraude, het voelt voor het publiek toch een beetje als priesters die met hun broek op de knieën met een misdienaartje worden betrapt. „Dat is een platte vergelijking, en hooguit ten dele waar”, zegt Huub Wieleman van de Nederlandse Beroepsorganisatie Accountants (NBA). Hij zegt dat er wel degelijk „een kentering” gaande is. Bovendien doet de uitspraak volgens de NBA geen recht aan de intenties van de 20.000 geregistreerde accountants. „De goeden, en dat is toch echt de ruime meerderheid, lijden hier onder de kwaden.”
In een poging om het tij te keren, heeft KPMG-topman Jurgen van Breukelen inmiddels hoogstpersoonlijk voormalig ING-bestuurder en zwaargewicht Jan Hommen benaderd en als adviseur aan boord gehaald. Hommen moet het accountantsconcern helpen bij het doorvoeren van een ingrijpende aanpassing van de topstructuur. Diverse ingewijden melden dat Hommen de positie van Van Breukelen zelf door alle affaires onhoudbaar vindt. Daarmee zou hij ongewild slachtoffer worden van zijn eigen hervormingsplannen.