Dit flesje vaart de wereld rond

Bij Kruidvat liggen flesjes kraanwater uit Hongkong voor een spotprijs in de schappen.
Hoe komen die daar terecht? En hoe belastend is zulk exotisch water voor het milieu?

Door

Timo Nijssen namens de Volkskrant

Dorst. Zwetend baan ik me een weg door de drukke marktstraat, op zoek naar een kiosk. Daar, in een bocht boven aan de heuvel waar de weg overheen kronkelt, zie ik er een. Hels verlicht met tl-buizen, zoals eigenlijk alles in Hongkong. Ik stap binnen, de aircolucht rolt over mijn rug. Uit het koelschap gris ik een Watsons Water. Verreweg het meest aanwezige merk water in de stad, je komt de typerende groene flesjes overal tegen. 7,50 dollar kost het, een kleine 90 eurocent.
Niet best natuurlijk, al die wegwerpflesjes water die ik koop. Maar hier in Hongkong, waar ik ben om mijn Chinese familie te bezoeken, zijn de tem – peraturen tropisch. En het kraanwater smaakt naar chloor.
Ik denk er verder niet meer over na, totdat me terug in Nederland ineens iets opvalt. Gewoon bij Kruidvat zie ik ook zo’n flesje Watsons Water liggen. Dat verrast me al, maar nog niet zo erg als de prijs: 59 cent. Nog goedkoper dan in Hongkong. Hoe kan dat? Wordt dat water dan ook hier gebotteld? Het etiket weerspreekt dat: ‘Product uit Hong Kong.’
Hoe kan dit? Waarom zou je water importeren uit Hongkong, waar je niet eens water uit de kraan kunt drinken, naar Nederland, waar we omkomen in het zuivere drinkwater? En hoe komt dit water uit Hongkong zo spotgoedkoop in het schap bij Kruidvat?

HOOFDSTUK 1
DE BRON

Het smaakt prima, hoor, Watsons Water. Maar ook weer niet zo speciaal dat je het uit China wilt laten overkomen. Zit er misschien toch iets bijzonders in dat alleen in Hongkong te krijgen is? Of wordt het door boeddhistische mon – niken met lepels van bamboe uit een bron diep onder de zee geschept? Niets daarvan.
De Watsons Water Distillation Plant is naar eigen zeggen de grootste waterdestillatiefabriek ter wereld en zo ziet ze er ook uit: fabriekerig. In Tai Po in Hongkong staat ze, naast een rioolwaterzuiveringsinstallatie.
In de fabriek wordt jaarlijks 430 miljoen liter Hongkongs leidingwater ge – filterd en tot 105 graden Celsius verhit. Het verdampt dan, en die damp wordt opgevangen en in de flesjes gestopt. Volgens de website, tenminste. Best raar om dat helemaal in Hongkong te laten doen. Niet in de laatste plaats omdat het kraanwater daar beter moet worden gefilterd dan in Nederland: er zit fluor en chloor in. Dat laatste is nodig omdat het water niet direct uit het leidingnet de kraan ingaat, maar vaak eerst naar een grote opslagtank op het dak van een flatgebouw wordt gepompt.
De stad kampt ook nog eens met een tekort aan drinkwater. Door de harde granieten grondlaag waarop Hongkong is gebouwd, valt er weinig grondwater op te pompen. Er zijn weinig meren en rivieren en er is een gebrek aan plaats om het vele regenwater op te vangen. Niet voor niets moet 70 tot 80 procent van het kraanwater worden geïmporteerd uit de provincie Guangdong, over de Chinese grens. Daar wordt het opgepompt uit de Dong rivier, een waterbron waarbij men weleens vraagtekens zet. En dan nog zijn er waterbesparende maatregelen, zoals het gebruik van zeewater in spoelbakken. Niet de meest voor de hand liggende plaats om water te exporteren, zacht gezegd.
Watsons stelt zelf juist door dat watertekort zo groot te zijn geworden. Tijdens de explosieve groei van Hongkong na de Tweede Wereldoorlog was het tekort aan veilig drinkwater schrijnend. De stad was destijds een Britse kolonie en daardoor een veilige haven voor Chinezen die het oprukkende communistische regime wilden ontvluchten.
Het bedrijf, van oorsprong een apotheek, destilleerde toen al water voor medicijnen en het veilige imago dat het daarmee verwierf leidde tot een enorme populariteit. Tot de dag van vandaag zegt het bedrijf dat zijn water door de destillatie heel veilig en puur is, er zitten niet of nauwelijks mineralen in. Een geruststellende gedachte in een stad die geobsedeerd is door hygiëne, terwijl die juist nogal eens te wensen over laat.
Zou dat het geheim zijn? Misschien hebben we in Nederland een grote behoefte aan mineraalvrij water. Dat zou verklaren waarom Watsons hier wordt verkocht.
Als ik mijn licht opsteek bij het Voedingscentrum blijkt al gauw dat ik de verklaring in die richting niet moet zoeken. Die mineralen, dat maakt allemaal niet zoveel uit. Je hebt water nodig en je hebt mineralen nodig, maar het is verder niet belangrijk of die twee gecombineerd zijn of niet. Mineralen krijg je met een gevarieerd dieet sowieso al binnen. Het kraanwater dat we in Nederland hebben, bevat wel wat mineralen en past prima in een gewoon dieet. Het enige mineraal waarmee je moet oppassen, is natrium (zout). Maar je moet dagenlang heel veel mineraalwater drinken voor dit echt een gevaar op – levert.

HOOFDSTUK 2
WATER OP ZEE

De Hongkongse waterflesjes komen natuurlijk niet zomaar bij het Kruidvat om de hoek te liggen; ze moeten eerst op transport. Dat gaat niet via land of lucht, de flesjes reizen ruim een maand over zee, in een container op een groot vrachtschip. Een kostbare zaak, lijkt me, om een zeecontainer van Hongkong naar Rotterdam te sturen. Ik bel met rederijen die daar meer over zouden moeten weten. De prijzen die ze noemen, fluctueren sterk. De een heeft het over 4.000 dollar, terwijl het bij de ander maar 2.000 kost. En zelfs een luttele 400 dollar komt voorbij. Nogal een verschil: bij rederij Maersk zeggen ze dat er in één dag een prijsverschil van 1.500 dollar kan zijn. Rondshoppen loont, net als bij vliegtickets. Laten we uitgaan van 2.000 dollar.
Daarvoor mag je dan een container van 40 voet volproppen, een standaardmaat. Wat zou de prijs per flesje zijn? Ik sla aan het rekenen: zo’n container heeft een inhoud van 67,5 kubieke meter, dus 67,5 duizend liter. De flesjes Watsons Water hebben een – vrij opmerkelijke – inhoud van 0,43 liter, die zonder de verpakking dus zo’n 156.976 keer in een container past. Maar ze worden al in Hongkong gebotteld en inclusief verpakking is er plaats voor zo’n 90 duizend flesjes. Per flesje betaal je dan zo’n 2 dollarcent om het de halve wereld rond te sturen. Dat is wel heel goedkoop. Een brief dezelfde afstand laten afleggen kost aanzienlijk meer. Hoe kan die prijs zo laag liggen? Als ik meer lees over de containerwereld, leer ik dat die erg competitief is en lage marges kent. De rederijen hebben tijdens de economische groei in China van de afgelopen jaren veel geïnvesteerd om hun capaciteit te vergroten. Ze hebben enorme schepen laten bouwen die efficiënt de wereld over kunnen varen. Vervolgens bleef de vraag achter bij hun optimistische expansiedrift. Onderhand is het goedkoper een container de wereld rond te sturen dan een opslaghok langs de snelweg te huren.
Duur is het dus niet om dat water hier te krijgen. Maar ik blijf het onlogisch vinden dat Hongkongs water in een Nederlandse winkel ligt. Je zou denken dat water uit de regio nog altijd goedkoper is, hoe laag de kosten van zo’n container ook zijn.
Ik bel met Wout Dullaert, hoog leraar logistiek aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ook hij is verbaasd als ik vertel dat hier Hongkongs water te koop is. Drankproducenten proberen meestal juist zo min mogelijk water in hun containers te stoppen. Tropisch sap wordt bijvoorbeeld vrijwel altijd als concentraat verstuurd. Zo kun je lekker veel duur sap in een tanker vervoeren, het water voeg je bij aankomst weer toe. Water is immers, tja, gewoon water. Waar het ook vandaan komt.
En toch is Watsons niet het enige buitenlandse water dat hier wordt verkocht. Soms is dat zelfs goedkoper dan ons eigen water. Albert Heijn verkoopt bijvoorbeeld AH Basic Water uit Duitsland voor 28 cent per liter, terwijl het Limburgse AH Water ruim het dubbele kost: 59 cent.
Dat heeft volgens de supermarkt – keten te maken met de minerale samenstelling van het water, die per bron anders is en ook invloed heeft op de smaak. ‘De ene bron is gewilder dan de andere en dit heeft ook effect op de prijzen’, zegt een woordvoerder. Daarnaast zit het goedkopere water ook in een goedkopere verpakking.
Hoe zit dat met Watsons? Volgens een woordvoerder van Kruidvat valt de kostprijs mee. Ze kunnen het water voor een lage prijs aanbieden omdat ze het op grote schaal inkopen en vervoeren. Nog altijd onbevredigd door het antwoord besluit ik te kijken wat voor bedrijf er achter dit merk water zit.
Er lijkt wat bedrijfspolitiek te spelen: Watsons Water is een dochterbedrijf van A.S. Watson, een Hongkongs winkelbedrijf dat over de hele wereld supermarkten en drogisterijen bezit – waaronder… Kruidvat in Nederland. En A.S. Watson is weer een dochterbedrijf van CK Hutchison Holdings, een megaconglomeraat dat onder meer delen van de Rotterdamse én Hongkongse havens beheert. Zo zijn de kosten lekker laag te houden. De waterbron in Hongkong zelf is ook niet duur: de kraanwaterprijzen zijn daar vrijwel gelijk aan die in Nederland. En ze hebben wat te doen in de havens.
Ik zet alles op een rijtje: een bedrijf vervoert vrijwel waardeloos water voor bijna niets van de ene haven waarin het aandelen heeft naar de andere, om dat water te verkopen bij een Nederlandse drogist die het ook zelf bezit. Het verklaart ook de lage prijs van de flesjes bij Kruidvat: volgens een woordvoerder worden de prijzen afgestemd op de lokale markt. En consumenten op de Hongkongse thuismarkt hebben misschien meer geld over voor een flesje van wat voor hen hét merk water is, terwijl de naam Watsons Water Nederlanders niets zegt. Precies zoals wij bereid zijn een paar euro neer te tellen voor Utrechts water van Bar-le-Duc.
Gebeurt dat nou veel, water importeren? In de Europese Unie importeren we flink meer dan we exporteren, weet het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS): in 2015 kwam bijna 220 miljoen liter mineraalwater Nederland binnen, zowel over land of zee als via waterleidingen, terwijl we maar 22 miljoen liter exporteerden.

Economische logica
Best vreemd dat we als waterland meer importeren dan we exporteren. Maar ga maar eens na: als je op een terrasje water bestelt, vraag je al gauw om Spa Blauw: een Belgisch merk dat synoniem is geworden aan water. In frisdrankautomaten vind je vaak het even – eens Belgische Chaudfontaine, net als op vele andere plaatsen waar moederbedrijf Coca-Cola een deal heeft gesloten met de uitbater. Ook in de supermarktschappen is het merendeel van de merken water buitenlands.
Buiten de EU is het beeld heel anders. In 2015 kwam 1,9 miljoen liter mineraalwater van buiten de EU Nederland binnen: bijna vier miljoen flesjes, terwijl dat andersom veel meer gebeurt: ruim 14,5 miljoen liter Hollands water werd naar buiten de EU geëxporteerd. Daarvan ging een miljoen liter naar, echt waar, Hongkong.
Ik stel me twee schepen voor die elkaar kruisen op de oceaan. Allebei tot de nok gevuld met flesjes water. Economisch is het kennelijk volstrekt logisch, maar het komt me toch absurd voor.
Naar Azië exporteren is overigens qua transportkosten een stuk gunstiger dan importeren. Er komen immers nogal wat containers vol producten uit Azië deze kant op, terwijl er veel minder die kant op wordt geëxporteerd. En die containers moeten, nadat ze gelost zijn, toch weer terug. Dan kun je er net zo goed iets instoppen.
Daarnaast wordt Europees water vaak als ‘premium’-product gezien in Azië, waar een hogere marge op te halen is. Dat is ook terug te zien in het prijsverschil: een flesje Spa ligt voor omgerekend ruim 2 euro in de Hongkongse schappen, terwijl het Chinese water hier niet eens de helft kost. Er wordt trouwens ook goedkoop water geëxporteerd uit Nederland: de Brabantse bottelaar Refresco is naar eigen zeggen de grootste bottelaar in Europa en exporteert wereldwijd.

HOOFDSTUK 3
EEN FLESJE CO2

Goed, het is vrij gek dat we zoveel water hierheen halen, terwijl er prima drinkwater uit de kraan komt. Maar duur is het niet en blijkbaar is er door bedrijfsbelangen en merkbeleving wel behoefte aan. Watsons Water is een maf product, maar er wordt wel meer water de wereld rondgestuurd. Fiji Artesian Water bijvoorbeeld, dat in de VS volop verkrijgbaar is en ook enige tijd in de schappen lag bij Albert Heijn. In diezelfde winkel kun je een chic flesje Solan de Cabras krijgen, uit Spanje. De website schreeuwt je gelijk toe hoe ver het water verscheept is: ‘AMSTERDAM’, staat er, ‘1426 KM FROM THE ORIGIN OF THE PURITY’. Ook te koop in Japan, trouwens. Afstand als sellingpoint.
Is het erg? Kun je met goed fatsoen een flesje Hongkongs water kopen? Ik neem contact op met MilieuCentraal. Daar vertellen ze me dat containertransport over zee of per trein verreweg het milieuvriendelijkst is: wel vijf keer klimaatvriendelijMet alleen ker dan per vrachtauto.
Maar er is nogal een verschil tussen een schip uit China, hoe zuinig ook, en een vrachtwagen uit België. Daarvoor bel ik met CE Delft, een onderzoeks – bureau op het gebied van milieu en duurzaamheid, dat onderzoek heeft gedaan naar de milieu-impact van verschillende transportmethoden. De afstand die een schip moet af – leggen om van Hongkong naar Rotterdam te komen, is zo’n 18 duizend kilometer. Er past natuurlijk veel op zo’n schip, maar één container gevuld met flesjes staat gelijk aan 5.670 kilo CO2 – equivalent, een maat waarmee je kunt meten wat voor effect een mix aan broeikasgassen heeft. Dat is bijna evenveel als een Nederlands gezin in een jaar uitstoot. Per flesje komt dit uit op 63 gram CO2-equivalent.
Met alleen een zeetransport ben je er nog niet. Het water moet ook nog van de haven naar een distributie – centrum worden gebracht en vandaar weer naar alle winkels. En dat gebeurt gewoon met een vrachtwagen.
Het distributiecentrum van Kruidvat staat in het Gelderse Heteren, 140 kilometer van Rotterdamse haven. Het verschilt nogal hoeveel een vrachtwagen uitstoot, maar gemiddeld komt dit uit op nog eens 330 kilo CO2 -equi – valent voor de container of 3,7 gram per flesje.
Vervolgens worden de flesjes verspreid over de circa negenhonderd winkels die Kruidvat in Nederland heeft. Dat gaat niet meer in containers met vele duizenden flesjes, er zullen eerder tientallen of een paar honderd flesjes naar een filiaal worden gebracht. Om één flesje water naar mijn Amsterdamse Kruidvatfiliaal te krijgen, wordt er nog eens ongeveer 1 gram CO2 -equivalent uitgestoten. In totaal heeft het transport van mijn flesje Watsons Water dan bijna 68 gram CO2 -equivalent ‘gekost’ voor ik het koop. Ter vergelijking: het (duurdere) Chaudfontaine uit België is naast Watsons Water in het schap terecht – gekomen met 6 of 7 gram aan CO2 – equivalent.
Maar CE Delft vertelt me dat al dat gesjouw met het flesje niet eens het vervuilendst is. Dat is het flesje zelf. Het bureau heeft uitgerekend wat de klimaatimpact van een petfles is: 2,58 gram CO2 -equivalent per gram die het flesje weegt. Een flesje Watsons Water weegt 29 gram, dus dat is bijna 75 gram CO2 -equivalent per flesje. De totale som? 143 gram CO2 -equivalent voor een flesje water. En dan rekenen we het productieproces van het drankje zelf niet eens mee.

Groeimarkt
En het gaat om nogal wat flesjes, al weet niemand hoeveel precies, want daarvan blijken geen cijfers te bestaan. De brancheverenging van drankproducenten zegt er geen zicht op te hebben, maar een woordvoerder kan me wel vertellen dat er in 2015 in Nederland 405,1 miljoen liter gebotteld water werd geconsumeerd. Het is een groeimarkt bovendien: in 2015 werd bijna 7 procent meer geconsumeerd dan het jaar ervoor en in 2014 bijna 5 procent. Maar dat is dus gebotteld water in alle vormen: flesjes Watsons Water, maar bijvoorbeeld ook grote flessen van 2 liter.
En flesjes Kruidvat Natuurlijk Mineraalwater. Dat ontdekte ik tijdens het schrijven van dit verhaal: opeens lagen er ook exemplaren van een huismerk van Kruidvat. Een flesje dat ik nog niet eerder in de schappen had gezien, dit keer getapt uit een bron in het Limburgse Hoensbroek – dezelfde bron waaruit Albert Heijn zijn huismerk – water tapt. En nog 10 cent goedkoper dan zijn Hongkongse broer, met een veel lagere CO2 -uitstoot. Volgens een woordvoerder een nieuw product, ook te krijgen met een smaakje, maar geen vervanger van Watsons Water.
Goed natuurlijk, dat we steeds meer water drinken terwijl de consumptiecijfers van frisdrank omlaaggaan. Maar ook een reden voor fabrikanten om dan maar met heel veel merken water te komen, van luxe tot budget, iets waar we massaal intrappen. Onzinnig, want dat water komt of uit dezelfde bron als ons eigen drink – water, of het wordt de halve wereld rondgestuurd. Als je een keer dorstig bij je drogist staat, kun je dus het best een goedkoop lokaal water kopen. Beter voor je portemonnee én het milieu. Maar het allerbeste is natuurlijk gewoon kraanwater.

 

Online productie

Door

Timo Nijssen namens de Volkskrant

 

Klik hier om de online productie te bekijken