Esther Hammelburg houdt Tegellezing

Hybride realiteiten

Onze leefwereld wordt steeds meer hybride.

Ik wil u vragen om naar deze foto te kijken (zie onderaan) en in uw hoofd te beschrijven wat hier gebeurt. U kunt hierbij gebruikmaken van uw vaste “wie wat waar wanneer waarom en hoe”.

We zien iemand op een perron op zijn telefoon kijken. Maar daaraan zien we maar een klein deel van de realiteit. Wat doet deze man? Hoe doet hij dat? En waar is hij eigenlijk? Misschien zit hij op Instagram en ziet daar afschuwelijke beelden van kinderen die omkwamen bij Israëlische aanvallen op Gaza. Of deelt hij een schattige foto van zijn eigen dochter in een familie-app-groep. Hij kan iemand aan het stalken zijn, of de weg zoeken in een navigatie-app. Of een date op Grindr. Hele werkelijkheden bestaan zo, onzichtbaar in de fysieke wereld.

En dit geldt ook voor u. Welk bericht zag u als laatste? En wat betekent dat voor hoe u nu hier zit?

Ik bedoel, voor mijn stemming maakt het nogal uit of ik net op de wc grappige kattenfilmpjes heb zitten kijken of het nieuws over de teloorgang van democratische systemen in landen waar ik anders van had gehoopt. Voor de genomineerden in de zaal hoop ik dat u net een berichtje las dat uw vrienden, familie en collega’s bij de livestream zitten te duimen. Dan beleeft u deze avond toch een beetje samen.

Onze leefwereld wordt steeds meer hybride: dat betekent dat de wereld zoals die voor ons is – zoals wij ‘m zien, begrijpen en er doorheen bewegen – steeds meer een samensmelting is van fysieke omgevingen en digitale media.

Er is niet meer één realiteit, er is een veelheid aan hybride realiteiten.

De hit-serie Adolescence laat dit mooi zien. Een jongen van 13 wordt opgepakt op verdenking van moord en zowel politie als ouders zitten met een raadsel over hoe dit kon gebeuren. Het blijkt dat een groot deel van het dagelijks leven van deze jongen zich online afspeelt; onzichtbaar in de fysieke wereld, maar wel degelijk vervlochten met zijn fysieke en sociale realiteit.

Nu zou het gemakkelijk zijn om dit af te schuiven op de jeugd; als iets dat op scholen speelt, waar wij niet gevoelig voor zijn. Dat zie ik ook vaak gebeuren, zowel in commentaren op de serie als in discussies over socialmediagebruik onder jongeren. Maar dan kom ik toch even terug op de vraag: welk bericht zag u als laatste en wat betekent dat voor hoe u nu hier zit?

We leven allemaal in hybride realiteiten. En het is van belang dat we ons dat beseffen. Elke dag, bij alles wat we doen.   

Zeker als journalist.

Dit betekent namelijk iets voor de manier waarop u onderzoek doet en voor uw afwegingen in het maken en publiceren. Ik hoop u vanavond in die twee richtingen – onderzoek en maken – wat mee te geven om over na te denken.

Hybride realiteiten doorzien

Allereerst heeft de hybridisering van onze leefwereld invloed op journalistiek onderzoek. Want… waar kijkt u naar?

Deze avond heeft het thema Terug naar de feiten. Maar waar bevinden deze feiten zich precies? En welke feiten zijn veelzeggend?

Ik denk dat het een belangrijke journalistieke vaardigheid wordt om verschillende hybride realiteiten te kunnen ontwaren; om ze te kunnen wegen en ze te zien voor wat ze zijn. Om het door te hebben wanneer online componenten een belangrijke rol spelen in een situatie, en in te schatten hoe écht dat deel is.

Het voorbeeld van de serie Adolescence toont dat goed: zonder te zien en begrijpen wat er online gebeurt blijven ouders en politie in het duister tasten over wat de jongen bewoog.

Dit geldt ook voor gebeurtenissen en bewegingen in onze wereld. Is een klimaatprotest zo groot als het aantal deelnemers op straat? Of reken je ook de mensen mee die online deelnemen? En als we op Instagram een selfie zien van iemand op zo’n protest, is dit dan een echte deelnemer aan de mars of kwam die alleen even langs voor dat kiekje en ging vervolgens koffiedrinken om de hoek?

U kunt dus niet volledig koersen op waarneming in de fysieke wereld, en ook niet op dat wat u online aantreft. Feiten uit beide werkelijkheden vormen onze realiteit en dienen zorgvuldig te worden geïnterpreteerd en gecombineerd.

En dan hebben we ook te maken met een veelheid aan algoritmisch gepersonaliseerde realiteiten online. Het is niet alleen dat een deel van ons leven zich online afspeelt, maar op de platforms die we daar gebruiken ziet iedereen iets anders. Zelfs als we alle misinformatie en “fakes” buiten beschouwing laten, zijn er nog heel veel verschillende feiten; en het maakt voor ons beeld van de wereld nogal uit welke feiten we op welke manier krijgen voorgeschoteld.

Ook voor ons, de mensen die zich bovengemiddeld geïnformeerd weten.

Om werkelijk te kunnen begrijpen wat er in de samenleving speelt kunt u niet afgaan op wat ú online tegenkomt, want wat u ziet als u inlogt is compleet anders dan wat een ander ziet. En de taal en symboliek verschilt enorm per generatie, sociale groep en online community.

Als journalist zult u zich goed bewust moeten zijn van hoe ook uw wereld online wordt gefilterd. Er zijn online zo veel feiten te vinden dat we die filters ook nodig hebben om het behapbaar te maken. Zelfs, en misschien wel des te meer, voor nieuwsvreters zoals u. Als we beter willen begrijpen wat mensen bezighoudt, dan zult u deze filters moeten omzeilen, of soms andermans filters moeten aannemen om andere perspectieven op de wereld te zien.

Voor journalistiek onderzoek betekent de hybridisering van onze leefwereld daarom dat we bewust, slim en verantwoordelijk met deze filters moeten omgaan.

Hybride realiteiten vormgeven

Een tweede manier waarop de hybridisering van onze leefwereld invloed heeft op uw werk als journalist betreft uw afwegingen in het maken en publiceren. Als mediamaker geeft u vorm aan de realiteit.

Vorig jaar op deze plek betoogde Marjan Slob dat journalisten – door te rapporteren over stemmingen in de samenleving – sociale feiten creëren die de sfeer in de samenleving beïnvloeden. Ze waarschuwde dat dit creëren van de werkelijkheid een probleem vormt voor de integriteit van het vak.

Ook ik zie in mijn onderzoek de grote invloed van mediamakers, en wijs u daarom op uw journalistieke verantwoordelijkheid: u doet niet alleen verslag, u geeft ook vorm aan onze hybride realiteiten.

Beeldvorming is niet meer iets dat alleen “after the fact” gebeurt. De media die we nu gebruiken gaan overal met ons mee en bijna nooit meer uit. Dus wat u maakt – en uw woordkeuze en beeldselectie daarin – werkt direct door op straat. En die dynamiek is onvoorspelbaar.

Denkt u bijvoorbeeld aan de onrust in Amsterdam rond de voetbalwedstrijd Ajax – Maccabi Tel Aviv afgelopen november. U moest werken in de ontwikkelende actualiteit, razendsnel duiden en wegen. En wat u maakte werd direct gezien en deel van de hybride realiteit in de stad. De onrust in Amsterdam werd groter doordat berichten in de media bij verschillende groepen mensen angst, woede, en verontwaardiging opwekten. U bracht daar heel wat mensen op de been…

En, zoals u weet, staat de journalistiek in dit nieuwe medialandschap onder druk. Uw verhalen moeten een weg naar het publiek vinden door een woud aan foto’s, video’s, livestreams en podcasts die door anderen worden gemaakt. Ook dat zagen we bij die onrust in Amsterdam in november: niet alleen u deed verslag, maar ook vloggers op de grond, online accounts zoals C’est Mocro en Links in het nieuws, en op WhatsApp gingen berichten als een lopend vuurtje door de stad. En tja, wat zijn dan de feiten en wie maakt uit al die feiten dan het grotere plaatje op?

U hebt niet meer automatisch het vertrouwen van het grote publiek en het is de vraag of en hoe mensen uw stukken vinden, zeker gezien de huidige vervlechting van politiek en technologiebedrijven zoals we die in de VS zien ontstaan. Hier had ik ook een hele lezing aan kunnen wijden, maar dat doet Marietje Schaake zeer goed, dus ik raad u aan om haar werk te bekijken.

Ik hoop dat dit u niet ontmoedigt, maar dat u het als een aansporing neemt om uw werkwijze verder te ontwikkelen. Want de uitdaging is groot, maar het belang van goede journalistiek in deze tijd nog groter. 

Journalistiek in hybride realiteiten

Natuurlijk bent u als journalist al gewend om niet voor lief te nemen wat u ziet en ook om verantwoorde keuzes te maken bij het publiceren van uw werk. De situatie van hybride realiteiten, zoals ik die ik in deze lezing heb geschetst, verandert dat niet, maar voegt daar wel extra lagen aan toe.

 

Onze leefwereld wordt steeds meer hybride. Er is niet meer één realiteit, er is een veelheid aan hybride realiteiten.

Dat vraagt om nieuwe werkwijzen, waarvan ik er een aantal in dit verhaal heb geschetst:

• Doorzie hybride realiteiten in de situaties die u bekijkt. Ga niet alleen af op uw waarneming in de fysieke wereld, noch op die online, maar interpreteer en weeg feiten uit beide werkelijkheden.
• Wees u steeds bewust van algoritmisch gepersonaliseerde realiteiten, zowel die van de mensen met wie u spreekt als die van uzelf. Ga bewust, slim en verantwoordelijk om met deze filters.
• Besef dat wat u maakt direct invloed kan hebben op de fysieke werkelijkheid op straat.

Daarmee zorgt u dat u in hybride realiteiten de juiste tegels blijft lichten.

—

Esther Hammelburg

Foto gemaakt door: Andrea Piacquadio