Drieluik hulp-televisie
Hulp aan het lijf
Donnee Gans wilde betere tanden, dus gaf ze zich op voor het tv-programma Een Nieuw Begin. Ze kreeg er een borstvergroting bij. Maar haar nieuwe gebit vertoont gebreken.
Het leek een gouden kans. Donnee Gans, al haar hele leven last van zwakke tanden, kan via het programma Een Nieuw Begin (RTL) een tandartsbezoek cadeau krijgen. Ze is erfelijk belast, denkt Donnee. Zowel haar vader als moeder heeft een slecht gebit. Ontstekingen, tanden die afbreken. Althans, zegt ze: vooral in haar bovenkaak. Iedere tandarts adviseert het haar al jaren: laat een paar tanden trekken. Maar Donnee – diep in de schulden – kan zo’n behandeling onmogelijk betalen.
Als ze plaatsneemt in de behandelstoel van CDC Tandzorg in Best, de kliniek die haar gratis onder handen zal nemen, is het directeur Eric Dral die haar de diagnose geeft. Er zijn „röntgenfoto’s en digitale foto’s” gemaakt zegt hij, waarop blijkt dat het gebit „heel ernstig verslechterd is”. „We zullen jouw tanden moeten gaan verwijderen”, is zijn conclusie voor de camera’s van RTL. „Het is niet te behouden.”
HELPT HET?
NRC wilde weten: helpt hulptv? We kozen drie willekeurige programma’s: Een Nieuw Begin, Geef Mij Nu Je Angst en Herrie in de Keuken/Herrie in het Hotel (RTL). We spraken uitvoerig met ruim twintig deelnemers. Dertien daarvan zochten we op bij hen thuis, of in het restaurant dat ooit onder handen was genomen.
NRC brengt een drieluik over hulptelevisie. We publiceerden [1] Een Nieuw Begin over hulp aan het lijf, [2] Geef Mij Nu Je Angstover hulp aan het hoofd en [3] Herrie in de keuken over hulp aan het bedrijf.
Reacties: l.nieber@nrc.nl
Als Donnee wakker wordt uit de narcose houdt presentatrice Angela Groothuizen haar een spiegeltje voor. „Niet schrikken, je make-up zit overal.” Ze zijn vier uur bezig geweest. In Donnees bovenkaak zit een losse prothese en onderin een klikgebit, een kunstgebit dat vastklikt op implantaten. Donnee is 25 jaar en al haar tanden kwijt.
Prothese
Maastricht, drie jaar later. In de woonkamer van haar rijtjeshuis, neemt Donnee plaats achter een halve liter Monster Energydrank. Slank is ze nog steeds, maar wel tien kilo zwaarder, meldt ze monter. Het gaat haar goed. En voor de duidelijkheid: dat heeft ze niet zozeer aan het televisieprogramma te danken.
Donnee wijst naar haar bovenlip: de dikke rand van de prothese is zichtbaar. Haar kunstgebit is zo groot dat ze het drie keer per dag moet vastlijmen. Donnee legt haar wijsvinger tussen haar rechterkiezen. „Als ik hier bijt, schiet-ie aan de andere kant los.” Wil ze een stukje vlees eten, dan snijdt ze dat in twee precies gelijke brokjes – voor iedere rij kiezen één.
Wie het programma zag, dacht dat Donnee zo dun was omdat ze moeite had met eten, door die slechte tanden dus. Zo staat het ook nog altijd op de website van het programma: door de behandeling bij CDC is de „functionele en cosmetische functie” van Donnees gebit „volledig hersteld”: „ze kan weer normaal eten”. Donnee: „Heel eerlijk: voor de operatie ging eten makkelijker dan nu.”
Veel van haar tanden, zegt ze, wáren er slecht aan toe. Maar waarom ook álle ondertanden getrokken moesten worden, dat weet Donnee eigenlijk niet. „Er zaten een paar vullingen. En ik had wel eens ontstekingen. Maar zoveel last als boven heb ik onder niet gehad.” Donnee schrok toen Eric Dral zijn conclusie deelde. Ze dacht dat hij tandarts was. Maar ze dacht óók: „Dit is mijn kans. Dan ben ik er maar vanaf.”
Klikgebit
Kort voor de uitzending klopt Donnee opnieuw aan bij CDC – en later ook bij de redactie van het programma. Dat haar kunstgebit te groot was, zagen ze in Best ook wel. Een kaak slinkt als alle tanden worden verwijderd, het eerste gebit is een nóódgebit. Bij CDC raadden ze haar daarom ook boven een klikgebit aan – met daaraan een voor haar onhaalbaar prijskaartje. CDC noemt het „een nieuwe zorgvraag”, en die zijn voor eigen rekening.
Een klikgebit? Donnee: „Waarom hebben ze me dat niet eerder uitgelegd?”
Donnee kan zich niet herinneren dat ze ooit een behandelplan heeft gezien, laat staan ondertekend. Dat geldt ook voor deelnemer Renate Holtrop. CDC zegt de ondertekende papieren wel te hebben. NRC mag die omwille van de privacywetgeving niet inzien.
Een nieuw begin?
Donnee deed met vijftien andere vrouwen mee aan Een Nieuw Begin. Een programma uitgezonden in het voorjaar van 2013 en 2014, voor vrouwen die ‘getekend zijn door het leven’. Vrouwen die ziek zijn (geweest), heel veel afgevallen zijn, een kind hebben verloren, of hun man. Zij krijgen een ‘opknapbeurt’ en zullen zich acht weken later opnieuw presenteren aan het publiek. Zij krijgen, zo is de nadrukkelijke belofte, „de best mogelijke psychische en cosmetische zorg”.
Het programma is populair. Net als de geboden hulp. Na afloop van iedere aflevering meldden zich op de Facebookpagina van het programma tientallen kijkers, vrouwen meestal, die steun betuigen, tot tranen toe geroerd zijn, en zelf soms ook wel wat hulp kunnen gebruiken. „Angela, wanneer bel je mij? Ik kan een nieuw begin goed gebruiken.”
„Angela, wanneer bel je mij? Ik kan een nieuw begin goed gebruiken.”
Van de zestien deelnemende vrouwen spraken we er vier, en één die vergevorderd was in het selectietraject, maar uiteindelijk niet aan het programma mee mocht doen. Deze vijf vrouwen hebben één belangrijke overeenkomst: geen van hen heeft de financiële middelen om een cosmetische of tandheelkundige behandeling te ondergaan. Zij zagen deelname als uitkomst. En heus, benadrukken ze zonder uitzondering, zij zijn dankbaar voor dat wat ze ‘zomaar’ kregen. Maar voor het programma leverden ze ook veel in.
Beloften
Beloften werden niet altijd nagekomen, behandelingen werden half uitgevoerd. Hulp hield op zodra de camera’s waren verdwenen. Twee van de vier vrouwen die behandeld zijn, zouden ingrepen niet hebben laten uitvoeren als ze vooraf wisten wat de consequenties zouden zijn.
Geslaagde voorbeelden zijn er overigens óók: één van deze vier vrouwen is juist „enorm goed geholpen”, zegt ze, door de betrokken Velthuis Kliniek. Barbara is dolblij met haar nieuwe neus en te spreken over de programmamakers. Zij herkent zich niet in het verhaal van de andere deelnemers: „Ze zijn voor mij uitermate lief en heel zorgvuldig geweest.”
Donnees tante wist dat haar nichtje baalde van haar tanden. Daarbij was ze onlangs haar oma verloren – de vrouw die voor Donnee had gezorgd alsof het haar eigen dochter was. Misschien, dacht ze, kon RTL Donnee helpen in het rouwproces. Zij gaf Donnee voor het programma op.
Ook een borstvergroting
De redactie mailde na de aanmelding snel terug: zou er behalve haar tanden niet nóg iets zijn dat Donnee wilde veranderen aan zichzelf?
Op suggestie van een nichtje oppert Donnee dan een borstvergroting. En dan gaat het ineens heel snel. Er komen redacteuren van productiemaatschappij Blue Circle langs voor een interview. En Donnee wordt uitgenodigd in de Velthuis Kliniek.
Je bent in een roes. Dit is mijn kans, denk je. En misschien dat zij dat ook wel weten.
In dat stadium zo blijkt, zijn er nog veel meer vrouwen in de race. Bij aankomst in de kliniek zit de wachtkamer stampvol. Dat is ook het geval bij het bezoek van de andere vrouwen.
‘Dit is mijn kans, denk je’
En niet alleen bij Donnee wordt het aantal operaties opgeschroefd. Ook Sabine Koers – die zich had opgegeven voor de wallen onder haar ogen – krijgt de vraag of ze niet méér wensen heeft (haar antwoord: borsten). Esther (die niet met haar achternaam in de krant wil) en Renate Holtrop krijgen zelfs een specifieke suggestie, vertellen ze. Esther krijgt botox aangeboden. En Renate bieden ze in de Velthuis Kliniek aan behalve haar wallen ook haar neus onder handen te nemen. Renate: „Ik moest ter plekke beslissen. Ik had niet eerder een operatie overwogen.” Kort daarop wordt ze gebeld: of ze misschien óók naar de tandarts wil? „Het leek een logische stap”, zegt Renate. „Je bent in een roes. Dit is mijn kans, denk je. En misschien dat zij dat ook wel weten.”
Cosmetische ingrepen op televisie danken hun doorbraak aan Amerikaanse hitseries als The Swan, Extreme Makeover en Make me Beautiful – programma’s die tien jaar geleden miljoenen kijkers trokken. Het uitgangspunt is steeds: lelijke eend wordt zwaan. Inmiddels gaat er geen week voorbij of er wordt iemand geholpen op de Nederlandse tv: Hotter than my daughter, Dit is mijn lijf, Lelijke Eendjes, RTL Consult en Verslaafd!.
TV-operatie
Eén ding valt op: bij al deze programma’s is een uiterst selecte groep klinieken betrokken die zo goed als iedere tv-behandeling voor zijn rekening neemt – al járen. Drie namen keren steeds terug: Bergman Clinics, de Velthuis Kliniek en tandkliniek CDC zijn de absolute koplopers als het om tv-operaties gaat.
Donnee wordt weken na de intake in de Velthuis Kliniek ineens door een cameraploeg verrast. Ze moet in een auto stappen, die haar naar kasteel Wijenburg in Echteld (Gelderland) brengt. Daar ontmoet ze voor een draaiende camera presentatrice Angela Groothuizen, die haar meeneemt naar de ruimte waar ze zich acht weken later aan het publiek zal presenteren.
Zo vergaat het alle deelnemende vrouwen. Behalve de eerste opnames, worden nog diezelfde dag de formaliteiten geregeld. Aan een tafeltje in het kasteel tekenen ze voor deelname aan Een Nieuw Begin. Contracten die ze – ook bij nadrukkelijk verzoek – niet mee naar huis zullen krijgen. Wat er precies in staat herinneren de vrouwen zich niet meer. Behalve dit – en dat bevestigen drie van de vijf los van elkaar: op stoppen staat een boete, plus de gemaakte programmakosten. Wat twee van hen daarbij nog helder voor de geest staat is de geruststellende boodschap die ze bij ondertekening meekregen: zolang je leeft kun je terugvallen op de specialisten (tegen Renate) en tot een half jaar na de uitzending word je door de psycholoog bijgestaan (tegen Sabine).
Geen filantropische instelling
De Velthuis Kliniek is een gerespecteerde kliniek, gewaardeerd door de deelnemende vrouwen. Zij prijzen de hulp en de manier waarop ze er behandeld werden zonder uitzondering. Alleen: een filantropische instelling is de kliniek niet. Reclame maken voor (de diversiteit van) hun behandelingen, concluderen enkele vrouwen na hun deelname, speelde een belangrijke rol.
Neem Esther. Zij viel in een jaar tijd 35 kilo af. De overtollige huid op haar buik was fors, en zat haar behoorlijk in de weg. Ze droomde van een buikwandcorrectie en wilde daarom aan het programma meedoen. Toen zij – eenmaal geselecteerd voor Een Nieuw Begin – voor opnames in de Velthuis Kliniek aankwam, bleek haar behandelend arts echter „de borstendokter” – een van de artsen die gespecialiseerd is in borstvergrotingen. „Ze schrok toen ze mijn buik zag”, herinnert Esther zich. „Ze zei: ‘Oh, we hadden voor jou een minibuikwandoperatie in gedachten’.” Het plan was om alleen een reepje vel weg te halen, en niet de navel te verplaatsen – een ‘volledige buikwandplastiek’. „Ze wilden zich op mijn borsten focussen. Ik zei: dan doe ik het niet.”
Omdat Esther twee operaties niet ziet zitten, zegt ze, regelt de Velthuis Kliniek in allerijl dat buik (volledig) én borsten in één operatie worden aangepakt. Vraag voor Esther blijft nog steeds waarom. „Voor mij hoefden die borsten niet per se.” Natuurlijk: zij heeft ingestemd. En ze is blij met het resultaat. Maar liever dan een borstvergroting, wilde ze naar de tandarts.
‘Structurele problemen’
Hoe meer ingrepen, hoe groter ook de kans op complicaties. Kandidaten stemden daar natuurlijk zelf mee in, zou je kunnen zeggen. Maar wat nu als blijkt dat de productiemaatschappij of de kliniek niet altijd zorg draagt voor tegenvallers die na afloop ontstaan? Als hulp er alleen is zolang er draaiende camera’s zijn?
Daar komt bij dat over de tandheelkundige kliniek in Best die alle tv-ingrepen doet, al langer klachten bekend zijn. De Inspectie voor de Gezondheidszorg is een onderzoek begonnen naar mogelijk „structurele problemen bij de instelling”.
Zo kwam uit onderzoek van NRC in 2013 en de Monitor (KRO-NCRV) in 2015 naar voren dat CDC-eigenaars Eric en Robert Dral, tandtechnici, zich ten onrechte voordeden als tandarts. Nieuwe documenten in bezit van NRC, met meldingen bij de Inspectie sinds 2007, bevestigen dat beeld. Maar er is meer: de lijst met klachten vertelt exact hetzelfde verhaal als dat van de programmadeelnemers.
‘Tussen de oren’
CDC-patiënten beklaagden zich bij de Inspectie over slecht uitgevoerde behandelingen (van een ten onrechte verwijderde ‘gezonde voortand’ tot implantaten waarmee patiënten ‘niet kunnen eten’ en ‘nauwelijks drinken’). Over een gebrek aan informatie. Klachten die niet serieus worden genomen (‘zouden tussen de oren zitten’), en managers die geen tandarts zijn, maar wel kostbare behandelplannen opstelden en lieten uitvoeren, zonder alternatieven door te spreken. Ook werd de noodzaak van behandelingen niet altijd duidelijk. In zeker één geval liet de kliniek na om bij de Inspectie melding te doen van een calamiteit waarbij de patiënt in het ziekenhuis moest worden opgenomen. Bij een andere patiënt werd de behandelovereenkomst opgezegd, omdat zij zich op sociale media negatief zou hebben uitgelaten over de kliniek.
Waarom gaat RTL ondanks deze feiten nog altijd met deze kliniek in zee?
RTL wil op die vraag geen reactie geven.
Een vrolijk gezicht, zónder wallen
Renate Holtrop deed in 2012 mee aan Een Nieuw Begin. Ze kwam voor haar wallen bij de Velthuis Kliniek, maar kreeg ter plekke het aanbod óók haar neus – en later haar tanden – te laten doen.
In haar woonkamer in Haalderen, vlak bij Nijmegen, zoekt ze naar foto’s van zichzelf van vóór 2012. Ze vindt een foto van een vakantie in Turkije, waarop ze lachend is te zien. Ze wijst op een voortand. „Gevallen als kind. Hij was zwart en er zat een lelijke stift omheen.” De neus erboven oogt breder dan haar nieuwe neus, én gladder.
In de aflevering die draait om haar metamorfose huilt Renate veel. Ze rouwt al sinds haar jeugd om de dood van haar vader, en ze kan zich moeilijk losmaken van haar man en kinderen. Ze hoopt met hulp van de betrokken psychotherapeut Chiara Bijl zelfstandiger te worden en ze hoopt op een vrolijk gezicht, zónder wallen.
De psychotherapeut ziet ze tijdens de opnames drie keer: een keer ter kennismaking, dan tijdens een intake in een restaurant met andere kandidaten, en later in een langere sessie die ook in de uitzending terugkomt. Na de uitzending belt Bijl nog één keer. Dan houdt de beloofde „best mogelijke psychische zorg” op.
De ingreep waar ze van droomde, haar wallen wegwerken, heeft goed uitgepakt. Van haar neus en tanden heeft ze spijt.
Ze dacht dat hij een tandarts was
Bij tandheelkundig centrum CDC was het ook directeur Eric Dral, zegt Renate, die haar voor een draaiende camera vertelde wat ze met haar gebit van plan waren. Ook zij dacht dat Dral de tandarts was. „Hij zei: we gaan er een facing inzetten, een jasje over de dode tand. De andere tanden gingen ze schoon maken en in de kiezen zouden ze de gaatjes vullen, en ze zouden een wortelkanaalbehandeling doen.” De dag van de behandeling werd Renate naar een gebouw aan de overkant geleid. Dral heeft ze niet meer gezien. „Wat mij opviel: medewerkers spraken daar gebrekkig Nederlands.”
CDC presenteert zich in het programma nadrukkelijk als angsttandarts, met als bijzonderheid: de narcosebehandeling. Patiënten kunnen hier als ze dat willen (én tegen extra kosten) onder narcose worden geholpen. Hoewel interne protocollen van CDC, in bezit van NRC, voorschrijven dat ‘lokale anesthesie’, oftewel plaatselijke verdoving, de voorkeur heeft, gaan alle kandidaten voor het programma onder narcose.
‘Als ik nieuwe kiezen wil, moet ik betalen’
Toen Renate bij bewustzijn kwam had ze niet één (namelijk over haar dode tand) maar vier kronen in haar bovenkaak. Op drie gezonde tanden waren, tegen haar verwachting, kronen gezet. De twee kiezen waren getrokken, in plaats van behandeld. Er was een prothese (een plaatje met twee kiezen) ingezet. „De gaatjes in de kiezen waren te diep, zeiden ze.”
Renates aflevering werd in maart 2013 uitgezonden. In juni, zegt Renate, scheurde haar prothese. Renate heeft gebeld, en is vervolgens naar Best gereden. Daar heeft ze het plaatje aan de balie afgegeven. Toen ze twee weken later belde hoe het ervoor stond, konden ze haar prothese nergens meer vinden, zegt Renate. Ze loopt nu al jaren rond met in haar linkeronderkaak een fors gat. Lachen doet ze niet meer voluit. Renate: „Als ik nieuwe kiezen wil, moet ik betalen.”
CDC geeft aan omwille van privacybescherming niet op behandelingen van specifieke patiënten in te kunnen gaan. Wel stelt CDC dat „een prothese nimmer zo maar aangenomen wordt door onze cliëntenbalie”.
Renate maakt zich sindsdien ook zorgen over die vier kronen. Mooi zijn ze wel, vindt ze. „Het schijnt dat die gemiddeld tien jaar meegaan. Wat nu als ze dan afbreken? Ik ben er altijd van uitgegaan dat ik dan terug kon naar CDC.”
Hetzelfde verhaal voor haar neus: de Velthuis Kliniek deed goed werk, zegt ze. Maar doordat ze de neus smaller maakten, is er nu vel te veel. Renate wijst naar het boogje tussen haar ogen. „Ik heb méér rimpels dan vóór de behandeling.” Ze vroeg de mogelijkheden bij Velthuis na. „Ze kunnen de huid gladtrekken. Maar ik kan dat niet betalen.”
Bloot, bont en blauw van de ingrepen
De uitzendingen en herhalingen van Een Nieuw Begin worden zonder uitzondering door honderdduizenden mensen bekeken. Ook voor de deelnemers zelf zijn de beelden een verrassing. Geen van hen mocht de aflevering vooraf zien. Zij moeten, zeggen ze, slikken, of huilen, als ze zien wat de rest van Nederland ook ziet. Bloot, bont en blauw van de ingrepen, nog verward van de narcose in een ziekenhuisbed.
Renate, Donnee en Esther vallen in een gat na de uitzending. Ze leefden er weken naar toe. Ze waren overigens vaak veel langer dan acht weken dagelijks in de weer: opnames maken, operaties, zelf beelden maken met de door het programma geleverde dagboekcamera. En wat ook niet hielp: nog voor het psychologisch hulptraject goed en wel begonnen was, zat het er al weer op. Geen van de deelnemers zag psychotherapeut Chiara Bijl nog terug na de opnames. Donnee en Esther zagen haar in totaal twee keer. Bij Barbara en Renate bleef het bij drie keer. Barbara kijkt daar overigens positief op terug: „Wat dacht je dan? Voor het programma houdt de hulp toch ook ergens op?”
Bijl – die deelnemers na afloop nog één keer belde – zegt dat die paar ontmoetingen voldoende waren. En als dat niet zo was, verwees ze door naar de huisarts.
„Ze zei dat ik op zoek moest naar een psycholoog”, zegt Esther over dat laatste telefoontje. „Wat heb je daaraan? Er waren dagen dat ik mijn bed niet uitkwam. Dat ik het niet erg zou vinden als ik niet meer wakker werd. Dat wisten ze. Ze wrikken iets los in dat programma en dan tot ziens.”